محمد شجاعی جامعهشناس به مناسبت انتخاب روستای شفیعآباد شهداد به عنوان بهترین روستای گردشگری جهان از نگاه سازمان جهانی گردشگری، در یادداشتی نوشت: انتخاب روستای کویری شفیعآباد شهداد بهعنوان یکی از بهترین روستاهای گردشگری جهان، صرفاً یک افتخار ملی یا یک عنوان نمادین نیست، بلکه رویدادی است که در لایههای عمیقتر ساختار اجتماعی، فرهنگی و ذهنی جامعه محلی را متحول میسازد، چنین رخدادی در واقع آغاز یک تحرک اجتماعی جدید در بستر یک جامعه روستایی است، تحرکی که از دل تاریخ و سنت برمیخیزد و به سوی آیندهای جهانی و نو حرکت میکند.
از حاشیه تا مرکز: بازتعریف منزلت اجتماعی روستا
تا چند دهه پیش، روستا در ذهن جمعی بسیاری از ایرانیان با واژههایی چون دورافتاده یا محروم گره خورده بود، اما انتخاب شفیعآباد شهداد بهعنوان بهترین روستای گردشگری جهان، این تصور را دگرگون میکند و از زاویهای جامعهشناختی، نوعی جابجایی منزلت اجتماعی برای روستا رقم میزند.
در این فرآیند، روستا دیگر تنها محل تولید محصولات کشاورزی یا سکونت نسلهای کهن نیست، بلکه به نمادی از توانمندی فرهنگی و خلاقیت اجتماعی بدل میشود، چنین تغییری در نگاه عمومی، هویت ساکنان را ارتقا میدهد و به آنان احساس افتخار، تعلق و اعتماد به نفس اجتماعی میبخشد، اکنون شفیعآباد نه فقط جایی برای زندگی، بلکه بستری برای الهام و تجربه جهانی است.
سرمایه اجتماعی و انسجام محلی
موفقیت شفیعآباد حاصل کار یک فرد یا نهاد نیست، نتیجه همدلی، مشارکت و احساس مسئولیت جمعی مردم و مدیران محلی است، این همبستگی، که جامعهشناسان آن را سرمایه اجتماعی مینامند، یکی از دستاوردهای ارزشمند چنین انتخابی است.
زمانی که جامعهای کوچک به عنوان الگویی جهانی شناخته میشود، پیوندهای میان اعضا تقویت میشود و حس همکاری برای حفظ دستاوردها، مقابله با آسیبهای احتمالی گردشگری و حفاظت از محیط زیست، همه نشانههای افزایش همبستگی درونگروهیاند، در واقع روستا اکنون با یک مسئولیت مشترک روبهروست؛ حفظ شأن جهانیاش و این احساس مسئولیت، انسجام اجتماعی را عمیقتر و پیوند میان نسلها را مستحکمتر میسازد.
توانمندسازی فرهنگی و نقشآفرینی زنان
یکی از ابعاد مهم جامعهشناختی این انتخاب، افزایش نقش زنان در ساختار اجتماعی و اقتصادی روستاست، حضور آنان در عرصه بومگردی، صنایعدستی و پذیرایی از گردشگران، موجب تحول در نقشهای جنسیتی سنتی میشود. زنان شفیعآباد با تکیه بر دانش بومی و ذوق هنری خود، از مرز فعالیتهای خانگی فراتر رفته و به کارآفرینان فرهنگی تبدیل شدهاند، این دگرگونی نه تنها استقلال اقتصادی زنان را تقویت میکند، بلکه موجب بازتعریف قدرت اجتماعی در جامعه محلی میشود؛ قدرتی که مبتنی بر همکاری، احترام متقابل و خلاقیت است.
چنین تحولاتی در بلندمدت میتواند الگوی تغییر فرهنگی در دیگر جوامع روستایی باشد و به توسعه متوازن میان نقشهای اجتماعی کمک کند.
مهاجرت معکوس و پویایی نسلی
انتخاب جهانی شفیعآباد، امیدی تازه در دل نسل جوان روستا ایجاد کرده است، جوانانی که شاید پیشتر در اندیشه مهاجرت به شهر بودند، اکنون فرصت میبینند تا در زادگاه خود بمانند و آیندهای پویا بسازند، این تغییر نگرش میتواند پدیدهای را رقم بزند که جامعهشناسان آن را مهاجرت معکوس مینامند یعنی بازگشت جمعیت از شهر به روستا بهواسطه افزایش فرصتهای اجتماعی اقتصادی.
وقتی گردشگری در قالبی پایدار شکل پذیرد، مشاغل جدیدی مانند راهنمای محلی، خدمات اقامتی، صنایع دستی، آموزش گردشگری و حفاظت محیطی در روستا ایجاد میشود، این تحرک اقتصادی به افزایش پویایی اجتماعی و کاهش فاصله طبقاتی در جامعه محلی منجر میشود
تعامل فرهنگی و بازاندیشی در سنت
گردشگری فرهنگی، علاوه بر فرصتهای اقتصادی، نوعی تعامل فرهنگی دو سویه را بههمراه دارد، گردشگران با فرهنگ و آیین بومی شفیعآباد آشنا میشوند و ساکنان نیز از خلال این دیدارها، نگاه تازهای به سنتها و ارزشهای خود پیدا میکنند.
این تعامل سبب میشود تا مردم روستا به بازاندیشی در آداب، زبان، لباس و آیینهای خود بپردازند، آنان درمییابند که فرهنگشان نه میراثی برای فراموشی، بلکه سرمایهای برای عرضه به جهان است در نتیجه، سنت از حالت ایستا خارج و به پدیدهای پویا تبدیل میشود.
سنتی که در مواجهه با جهانیشدن، نه تهدید، بلکه فرصت است، از منظر جامعهشناختی، این فرآیند نشانگر تولید دوباره هویت محلی در عصر جهانیشدن است، یعنی هویتی که ریشه در بوم دارد اما شاخههایش به سوی جهان گسترده است.
چالشهای اجتماعی و ضرورت مدیریت فرهنگی
البته هر موفقیت جهانی، چالشهایی نیز در پی دارد، ورود گردشگران بیشتر، تغییر در سبک زندگی، افزایش قیمت زمین و کالاها و حتی دگرگونی در روابط سنتی میان افراد، از جمله مسائلی است که باید بهصورت آگاهانه مدیریت شود.
اگر جامعه محلی آماده نباشد، ممکن است گردشگری بهجای تقویت، موجب فرسایش فرهنگی و طبقاتی شود، اما اگر آموزش، آگاهی و مشارکت جمعی در محور کار قرار داشته باشد، گردشگری میتواند به ابزاری برای رشد اجتماعی، افزایش عدالت فرهنگی و حفظ میراث بومی تبدیل شود.
شفیعآباد در این نقطه از تاریخ خود، بیش از هر زمان دیگری نیازمند گفتوگو میان نسلها، هماهنگی میان سنت و نوگرایی، و برنامهریزی دقیق برای حفظ تعادل میان توسعه و اصالت است.
انتخاب شفیعآباد شهداد بهعنوان بهترین روستای گردشگری جهان، یک رخداد اجتماعی چندوجهی است، این انتخاب، ارزشهای فرهنگی، زیستمحیطی و انسانی روستا را به رسمیت شناخت و نگاه جهانی را به ظرفیتهای درونزاد ایران معطوف ساخت.
اما فراتر از جنبه نمادین، این اتفاق بیانگر تحول در ذهنیت اجتماعی ماست، اینکه توسعه الزاماً از شهر آغاز نمیشود بلکه میتواند از دل یک روستای کوچک کویری برخیزد و جهانی شود.
شفیعآباد اکنون در حال تجربه نوعی بلوغ اجتماعی است، بلوغی که در آن روستا دیگر نه نقطهای دورافتاده، بلکه قلبی تپنده در پیکره جامعه جهانی گردشگری است، این انتخاب، اگر با خرد جمعی، مشارکت و برنامهریزی پایدار همراه شود، میتواند الگویی ماندگار برای دیگر روستاهای ایران باشد، الگویی که نشان میدهد « جهان از نگاه یک روستا » نیز قابل دیدن است.
انتهای پیام/
نظر شما